Frens Bakker
Waar scheiden de dialecten in Noord-Limburg?
Een dialectometrisch onderzoek naar het gewicht van isoglossen
In Noord-Limburg gaan zuidelijke Zuidnederfrankische dialecten over in noordelijke Kleverlandse. Over de precieze afgrenzing zijn dialectologen het na 170 jaar nog steeds niet eens. De klassieke afbakeningen steunen op uitverkoren isoglossen. Het vaakst genoemd zijn de ik-ich/ook-auch- (deUerdinger lijn), de mij-mich- en de gij-du-isoglosse. De dialectometrie biedt nieuwe mogelijkheden, maar twee eerdere grofmazige dialectometrische onderzoeken leidden tot onduidelijke resultaten in Noord-Limburg.
In dit dialectometrische onderzoek hebben wij de onderlinge dialectafstanden in Noord-Limburg en een belendende strook in Duitsland bepaald met een fijnmazig netwerk van plaatsen. Uitgangspunt waren de 207 begrippen van de Swadesh-lijst, een lijst met elementair menselijke begrippen, die haar waarde in taaltypologisch onderzoek heeft bewezen. Deze 'Swadesh-woorden' hebben we uit drie verschillende dialectenquêtes geput. Omdat geen enkele dialectenquête alle 'Swadesh-woorden' omvatte, verkregen we drie woordverzamelingen van uiteenlopende omvang en samenstelling. Per woordverzameling hebben we de onderlinge dialectafstanden bepaald met verschillende algoritmes, maar telkens vonden we dezelfde indeling.
Aan Duitse kant vonden we een scherpe noord-zuidtegenstelling. In Noord-Limburg een noord-midden-zuidtegenstelling, waarvan de noord-middenkloof het diepst bleek. Aanvullend onderzoek naar pronomina leverde een driedeling aan weerszijden van de rijksgrens op, waarin de noord-middentegenstelling wederom het grootst bleek. Het doordringen of juist belemmeren van klankveranderingen of pronominale veranderingen blijkt vooral terug te voeren op historische ontwikkelingen in de machtsverhoudingen en politieke of kerkelijke grenzen. Aldus hebben we een duidelijke dialectscheiding in Noord-Limburg gevonden die met geen van voornoemde isoglossen samenvalt.
